วรรณกรรมสมัยกรุงธนบุรี
ผู้แต่ง: นายสวน ผู้เป็นมหาดเล็กของพระเจ้ากรุงธนบุรี จุดมุ่งหมายในการแต่ง :เพื่อสรรเสริญพระเจ้ากรุงธนบุรี ลักษณะคำประพันธ์ :โคลงสี่สุภาพจำนวน 85 บท เนื้อเรื่องย่อ : เริ่มต้นด้วยการบอกนามผู้แต่ง บอกจุดมุ่งหมายในการแต่ง บอกวันเวลาในการแต่ง จากนั้นไปชมพระบุญญาธิการของพระเจ้ากรุงธนบุรี ด้านต่างๆ ได้แก่ พระราชกรณียกิจด้านศาสนา การสร้างเมือง กล่าวถึงพระมเหสี ชมข้าราชการ ทหาร กล่าวถึงการปฏิบัติธรรมเพื่อเข้าสู่นิพพาน
คุณค่าของเรื่อง :
1.คุณค่าด้านประวัติศาสตร์ ให้ความรู้เกี่ยวกับเหตุการณ์การสถาปนากรุงธนบุรีเป็นเมืองหลวง การปราบก๊กต่างๆ เจ้านครราชสีมา เจ้านครศรีธรรมราช และเจ้าพระฝาง ทั้งนี้ยังให้ทราบรายละเอียดว่าภายในพระราชฐานมีการบรรเลงมโหรีและมีนางรำ
ตัวอย่าง
- การยกทัพจากจันทบุรีมาสร้างเมืองใหม่คือกรุงธนบุรี
- จึ่งยกพยุหยาตรข้าม กันดาร ชเลนา
- จรจากจันทบูรสถาน ท่านไท้
- สถิตธนนครินราน อริราช
- หวังศาสน์สมบูรณ์ เทพร้องสดุดี
2. คุณค่าด้านสังคม บอกให้ทราบว่า สมัยนั้นในพระราชวังมีการแสดงระบำรำฟ้อน การบรรเลงวงมโหรี
3. คุณค่าด้านวรรณศิลป์ วรรณคดีเรื่องนี้นายสวน มหาดเล็ก แต่งด้วยความภักดี จึงมุ่งเน้นกล่าวสรรเสริญมากกว่ามุ่งความไพเราะด้านวรรณศิลป์ แต่ก็มีโคลงที่มีความไพเราะ
นิราศพระยามหานุภาพไปเมืองจีน
ผู้แต่ง : พระยามหานุภาพ จุดมุ่งหมายในการแต่ง :เพื่อเล่าเรื่องการเดินทางโดยเรือสำเภาไปกรุงปักกิ่งกับคณะราชทูตไทย ซึ่งไปเจริญพระราชไมตรีกับพระเจ้ากรุงจีน เมื่อวันอาทิตย์ เดือน 7 แรม 10 ค่ำ ปีฉลู พ.ศ. 2324 เป็นวรรณคดีนิราศ แต่เป็นนิราศเล่าเรื่องการเดินทาง ไม่มีการพรรณนาความรักถึงหญิงคนรักเหมือนนิราศเรื่องอื่นๆ
ลักษณะคำประพันธ์ : กลอนนิราศ คือกลอนสุภาพ แต่จะขึ้นต้นด้วยวรรครับ และลงท้ายด้วย เอย นิราศเรื่องนี้มีความยาว 285 บท เรื่องย่อ : กวีกล่าวถวายบังคมลาพระเจ้าแผ่นดิน แล้วกล่าวถึงเรื่องที่ไทยกับจีนมิได้ติดต่อเจริญไมตรีกันถึง 25 ปี พระเจ้ากรุงธนบุรีจึงให้ราชทูตเชิญพระราชสาสน์และเครื่องบรรณาการไปยังปักกิ่งโดยเรือสำเภา 11 ลำ ตอนท้ายเรื่องกล่าวสรรเสริญว่าเป็นเพราะพระบารมีของพระเจ้ากรุงธนบุรีจึงเดินทางโดยปลอดภัย
คุณค่าของเรื่อง :
1. คุณค่าด้านประวัติศาสตร์ นิราศเรื่องนี้มีความสำคัญมากในทางประวัติศาสตร์ เพราะเป็นหลักฐานชิ้นเดียวที่บันทึกเรื่องพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงแต่งราชทูตไปเจริญพระราชไมตรีกับพระเจ้ากรุงจีน ณ กรุงปักกิ่ง
2. คุณค่าด้านขนบธรรมเนียมประเพณีและพิธีกรรมหลายอย่าง เช่น ธรรมเนียมการเข้าพบขุนนางอุปราชของจีน การเข้าถวายเครื่องราชบรรณาการ การไหว้ผีน้ำ การเผากระดาษที่วาดรูปบุคคลใส่ไว้เพื่อสะเดาะเคราะห์ การไหว้เทพ การไหว้เจ้า
3. คุณค่าด้านตำนาน กวีผ่านสถานที่บางแห่งก็ได้เล่าตำนานไว้ด้วย เช่น ตำนานภูเขาช้างข้าม ภูเขาอินตั้ง
4. คุณค่าด้านสังคม กวีผ่านสถานที่ใดก็จะเล่าสภาพบ้านเมือง สภาพชีวิตของผู้คนที่พบเห็น
5. คุณค่าด้านวรรณศิลป์ กลอนนิราศเรื่องนับว่ามีความสำคัญ กล่าวคือ เป็นกลอนที่เชื่อมต่อระหว่างกลอนอยุธยาซึ่งนิยมใช้สัมผัสพยัญชนะมากว่าสัมผัสสระภายในวรรค กับกลอนรัตนโกสินทร์ซึ่งเริ่มนิยมสัมผัสสระภายในวรรคมากขึ้น กระทั่งสุนทรภู่แต่งกลอนโดยใช้สัมผัสสระภายในวรรคอย่างสม่ำเสมอจนเป็นที่นิยมจนถึงปัจจุบัน